Er zijn weinig dingen waar mensen zo achteloos mee omspringen als met woorden. Ga naar een willekeurige bistro en luister naar de gesprekken om je heen. Scrol een paar minuten door je sociale media. Maak een praatje met een mede-ouder aan een zondags voetbalveld. Mensen rijgen woorden aan elkaar alsof het niets is, produceren het meest banale getater over het weer, sportwedstrijden of de vuile was van de buurvrouw. Een rouwbericht krijgt een ‘sterkte’, een verjaardag een ‘proficiat’ en hop het sentiment is uitgedrukt, de plicht voldaan. Het lijkt wel alsof woorden zomaar gratis uit onze monden, pennen en toetsenborden rollen, zelfs zonder dat we er veel over moeten nadenken, en we ze zonder enige consequentie naar believen kunnen rondstrooien. En natuurlijk is dat ook een beetje zo. Woorden zijn immers vrijblijvend enkosten niks, het zijn enkel daden die duur zijn. Toch?
Enkele jaren geleden kreeg ik een aanbod van een hippe nieuwe kledingwinkel die – ik citeer – ‘de ultieme nieuwe conceptstore wil worden op het vlak van duurzaam en ecologisch verantwoorde brands en content wil brengen die de verhalen achter de brands een podium geeft’. Ik zat destijds in de redactie van het sterk aan populariteit winnende Charlie Magazine en was bijgevolg toen ook even een beetje hip, duurzaam en ecologisch. Vandaar het aanbod, vermoed ik.
Ze boden me vijfhonderd euro per maand voor een tekstje van telkens amper evenveel woorden in hun winkelmagazine. Dat is een euro per woord, elke maand. Voor een schrijver is dat een buitensporig bedrag. In vergelijking met de tijd die je erin steekt is een roman schrijven niet bepaald lucratief. En een artikel of column in een krant of tijdschrift brengt tegenwoordig al helemaal niks op. Voor freelancers is gratis schrijven stilaan part of the job, voor wie vanuit een overtuiging een opinie neerpent is het zelfs de norm. Van ontwaarding gesproken. Van alles wat ik buiten mijn kantoorjob om ooit op papier heb gezet, werd het merendeel niet of slechts beperkt vergoed.
En toch zei ik ‘nee, bedankt’ op het aanbod. Mijn tienerzoon keek me ongelovig aan toen ik hem erover vertelde. ‘Waarom niet, in godsnaam? Dat is toch easy money?’ Het was moeilijker dan ik in eerste instantie dacht om het uit te leggen.
Het was niet dat ik gewoon mijn neus ophaalde voor commercie. Net als iedere auteur zou ik stiekem graag een bestseller schrijven, ook indien dan misschien niet alle lezers de diepe betekenis van het werk zouden begrijpen of naar waarde schatten. Er is niks mis met louter entertainen en daar mag een prijs op staan. Het was eerder een spontane reactie, vanuit de buik: een weerzin om me te verbinden aan een merk, om deel uit te maken van een door anderen uitgekiende pose.
Want woorden zijn waardevol, maar niet noodzakelijk altijd te koop. De dag dat mijn moeder stierf was ik net twee minuten te laat om erbij te zijn. Ik weet niet wat ik zou gezegd hebben indien ik wel op tijd was geweest, maar de prijs van die onuitgesproken woorden? Onbetaalbaar.
In de christelijke Bijbel schept God de wereld door alles te benoemen. Het Joodse concept van de kabbala stelt dat je de betekenis van het leven kan blootleggen en een antwoord kan krijgen op alle levensvragen, als je maar alle afzonderlijke woorden van de heilige geschriften in de juiste volgorde kan herschikken. Voor moslims bestaat er een hemels moederboek vol goddelijke woorden. Zelfs als rabiate ongelovige kan ik de charme inzien van zo’n hoge inschatting van de waarde van woorden.
Ik denk dat wij mensen net door het gebruik van woorden alle andere diersoorten overstijgen. Dieren beschikken over heel wat manieren om een connectie te maken met een soortgenoot: aanraking, geluiden, geuren, seks. Wij hebben daar het woord aan toegevoegd als een afzonderlijk en buitengewoon krachtig instrument om ook complexere gevoelens en gedachten uit te drukken, over te brengen.
Woorden kunnen wapens zijn. Wie ooit een brief van een deurwaarder of advocaat in de bus kreeg zal dat kunnen beamen. Dat soort brieven trekken een muur op, leggen je kwetsbaarheden bloot en richten hun dreigende vizier op je. Geen oorlog werd ooit gestart zonder opzwepende retoriek, geen zo’n brandbare olie op het vuur als een welgemikte polemiek. En een gegeven woord, dat breek je niet zonder gevolgen.
Maar ze kunnen ook verbinden. Een juist geplaatst woord kan een lach doen opwellen, ontroeren, troost bieden, lust opwekken. Je kan een kind nog zoveel knuffels geven, door er een zacht gepreveld ‘alles komt goed’ aan toe te voegen, neem je een extra stuk last van de schouders. Bij de eerste noten van het nummer Mia, ergens in de vroege uren van een kroeg, krijgt iedereen onvrijwillig de zin ‘toen ik honger had, kwam ik naar je toe’ op zijn of haar netvlies gebrand. Je weet dan dat iedereen op dat moment aan dezelfde woorden denkt en wat voelt dat goed.
Naast mijn vele gebreken heb ik ook een zeker talent voor woorden. Ik verkoop ze niet aan iedereen en soms geef ik ze gratis weg. Net omdat de waarde van een woord wisselend is en niet altijd in geld uit te drukken.
Philippe Diepvents 